Ngày Tết nói chuyện mâm ngũ quả trong văn hóa người Việt
Đã là người Việt Nam, dù sinh sống ở trong nước hay nước ngoài thì cứ đến dịp Tết Nguyên Đán đều không bỏ qua tục lệ bày mâm ngũ quả trên bàn thờ gia tiên như một sự nhắc nhở bản thân và con cháu về nguồn gốc của mình.
Hàng năm, cứ đến khoảng 27, 28 tháng Chạp Âm lịch là người người, nhà nhà đều chuẩn bị và bày biện một mâm ngũ quả với nhiều loại sản vật khác lên bàn thờ gia tiên để bày tỏ lòng thành kính của mình đối với tổ tiên.
Thông thường, mâm ngũ quả sẽ được bày trên một chiếc mâm bồng bằng gỗ có chân, được sơn son, thiếp vàng. Ngày nay, mâm bồng có thể được làm bằng nhựa hoặc đồng nhưng mâm bồng bằng gỗ thì trang trọng và uy nghiêm hơn cả.
Trong trường hợp nhà bạn không có mâm bòng thì có thể bày ngũ quả lên trên một cái đĩa và kê cao lên để tỏ lòng thành kính.
Mâm ngũ quả có nhất thiết phải là 5 loại quả?
Theo thuyết duy vật cổ đại thì vạn vật đều được tạo nên bởi 5 yếu tố ban đầu gồm: kim loại (kim), gỗ (mộc), nước (thủy), lửa (hỏa) và đất (thổ) - mà chúng ta vẫn gọi là ngũ hành. Tư tưởng này đã ăn sâu vào đời sống văn hóa của các dân tộc phương Đông, trong đó có người Việt – được thể hiện ở mâm ngũ quả trong ngày Tết Nguyên Đán.
Ngày Tết nói chuyện mâm ngũ quả
Các cụ xưa đã chọn ra 5 loại trái cây để cúng đêm giao thừa với ngụ ý rằng: Những loại quả này là thành quả, được kết tinh từ công sức, từ mồ hôi nước mắt của con người lao động để kính dâng lên đất trời, thần thánh trong giờ phút linh thiêng của vũ trụ vạn vật sinh tồn. Và tư tưởng, hình ảnh ấy đã ăn sâu và tâm thức của người Việt Nam bao đời nay.“Ngũ” tức năm, là biểu tượng chung của sự sống. Con số 5 thể hiện cho mong ước của người Việt Nam với mong ước sẽ đạt được phú, quý, thọ, khang, ninh. “Quả” có nhiều hạt, múi, chùm... biểu tượng cho sự sung túc, tràn đầy và cho sự hồi sinh. “Ngũ quả” ám chỉ sự quy tụ đầy đủ các loại trái cây có trong đất trời, cũng chỉ thành quả sau một năm lao động chăm chỉ.
Ngũ quả theo quan niệm từng vùng
Tùy theo quan niệm của từng vùng, từng địa phương và do mùa xuân hoa trái khác nhau, nên mâm ngũ quả cũng khác nhau như: chuối bưởi, phật thủ dưa hấu cam quýt, dừa, na hồng xiêm táo…
Với triết lý “cầu vừa đủ xài sung túc”, người miền Nam chuộng 5 loại quả: mãng cầu, dừa, đu đủ, xoài và sung. Trước tiên ba loại quả có hình dáng to và trọng lượng nặng là đu đủ, dừa, xoài đặt lên mâm trước để lấy thế; sau đó, bày những quả khác chèn lên, để tạo thành một ngọn tháp. Trong khi đó, người miền Bắc lại chưng chuối, bưởi, đào, hồng và quýt. Cách bày truyền thống sẽ là nải chuối được đặt dưới cùng, ở giữa để đỡ lấy toàn bộ các trái cây khác. Quả bưởi đặt giữa nải chuối, xung quanh là hồng, quýt, đào đan xen vào nhau.
Nếu như ở miền Bắc, hầu như tất cả các loại quả đều có thể bày lên bàn thờ, kể cả quả ớt mang vị cay đắng, miễn sao mâm ngũ quả trông đẹp mắt là được; thì người miền Nam lại có sự kiêng cữ. Mâm ngũ quả của họ không bao giờ có chuối, vì loại quả này tên gọi có âm giống từ “chúi”, thể hiện sự nguy khó. Quả cam cũng không được có mặt trong mâm ngũ quả ngày Tết, vì có câu “quýt làm cam chịu”…
Trong những năm gần đây, khi mức sống người dân ngày càng được nâng cao, giao lưu kinh tế, văn hóa cũng ngày càng được mở rộng, mâm ngũ quả ngày Tết không chỉ gồm 5 loại quả, mà đã trở thành lục, thất,… thập quả, với đủ sắc màu, kiểu dạng; thậm chí còn được trang trí, tô điểm theo hình dáng các con vật bắt mắt. Song, vẫn có những điều không khác, theo quan niệm của người dân từng vùng, miền. “Hai năm gần đây, tôi thường mua tới 9 loại quả bày mâm quả ngày Tết cổ truyền. Tôi nghĩ, ngũ quả hay cửu quả - quan trọng là lòng thành kính của con cháu dâng lên tổ tiên”, Chị Lan chia sẻ.
Ý nghĩa của từng loại quả:
- Chuối, phật thủ: có hình dáng như bàn tay che chở, với ý nghĩa cầu mong sự che chở của tổ tiên dành cho con cháu.
- Bưởi, dưa hấu: dáng quả căng tròn, có vị ngọt mát lành, với ý nghĩa cầu mong một năm mới đầy ngọt ngào và may mắn.
- Hồng, quýt: rực lên màu sắc mạnh mẽ, tượng trưng cho sự thành công.
- Lê (hay mật phụ): có vị ngọt, thanh mát với ngụ ý việc gì cũng trơn tru, suôn sẻ.
- Lựu: nhiều hạt, tượng trưng cho sự sung túc, con đàn cháu đống.
- Đào: trái thơm, ngọt, thể hiện sự thăng tiến.
- Mai: do điển phiếu mai, con gái phải có chồng, hạnh phúc, không cô đơn.
- Táo (loại trái to màu đỏ tươi): có nghĩa phú quý.
- Thanh long: ý rồng mây tụ hội.
- Quả trứng gà có hình trái đào tiên: ngụ ý cầu lộc trời.
- Dừa: có âm tương tự như là "vừa", có nghĩa là no đủ, không thiếu.
- Sung: gắn với biểu tượng sung mãn về sức khỏe hay sung túc về tiền bạc.
- Đu đủ: mang đến sự đầy đủ thịnh vượng.
- Xoài: có âm na ná như là "xài", được bày trong mâm ngũ quả để cầu mong cho tiêu xài không thiếu thốn.
